Ik kreeg carrièreadvies van mensen die bijna uitgestorven beroepen in leven houden

Dit weekend vierden ze op de Zaanse Schans de vijftigste verjaardag van de “folkloredag”. In een idyllische omgeving met molens, snoepige huisjes en hordes toeristen, oefenen mensen oude ambachten uit, bij wijze van geinige attractie. Het is makkelijk om daar lacherig over te doen, en het te zien als nutteloze nostalgie. Maar honderd jaar geleden zwoegden mensen met deze jobs serieus hun poen bij elkaar. Wat denken deze hobby-ambachtslieden zelf eigenlijk dat ze aan het doen zijn? En hoe lang is het eigenlijk nog nuttig dat mensen achter laptops zitten te internetstukjes zitten te typen, zoals ik? Straks ma

ken robots misschien wel IEDEREEN overbodig. Ik ging praten met de ambachtslieden om erachter te komen hoe je het leuk kunt houden als je voor spek en bonen werkt.

Ik ontvlucht de drukte door een donker hutje binnen te lopen in een rustige hoek van het dorpje/museum. Het is een kuiperij. Kuipers maken vooral tonnen en vaten (ik weet niet wat het verschil is), en ook emmertjes. Vroeger gebruikte iedereen tonnen, maar nu zijn ze alleen nog in trek bij een handjevol wijn- en whiskysnobs. In de kuiperswerkplaats raak ik in gesprek met één van de medewerkers.

Hallo! Waarom zijn jullie hier aan het kuipen?
Deze kuiperij is onderdeel geworden van het Zaans museum, nadat de laatste kuiper, Tiemstra, in 1999 stierf. We zijn nu ook niet echt aan het kuipen. Het doel van het museum is om in stand te houden wat er ooit was en te laten zien wat er allemaal aan het verdwijnen is.

Is het niet ook een beetje terecht dat kuipen verdwenen is? Er zijn nu plastic emmers.
Ik hoop dat de plastic emmer verbannen wordt. Ik weet niet of je de discussie over de plasticsoep hebt gevolgd? Tonnen zijn duurzaam: een vat is voor eeuwig.

Maar het duurt ook eeuwig om het te maken. Toch?
Een kuiper is ongeveer een week bezig met een vat. Als je het handmatig maakt. Er zijn ook machinaal gemaakte vaten, dat gaat razendsnel.

Wat doe je verder in het dagelijks leven?
Ik ben mental coach. Ik coach twijfelaars en weifelaars.

Dat is wel echt iets van nu.
Zeker, mijn doelgroep is heel groot. Ik heb een aantal coachees die zichzelf millennial noemen, en millennial issues hebben.

Daar ken ik er ook wel een paar van. Dan snap ik dat je in het weekend even de kuiper wilt uithangen.
Nee hoor, ik geniet gewoon van dingen vertellen aan grote groepen mensen. Iedereen komt hier in zijn vrije tijd en is vrolijk. Cor daar was wel een echte kuiper, hij werd als jongetje van acht naar de kuiperij gestuurd om wat om handen te hebben. Hee, Cor, deze man wil je interviewen, voor internet.

Cor, hoe was het om vroeger kuiper te zijn?
Ehh, leuk!

Zo leuk dat je het nu na je pensioen ook nog doet?
Toen ik hoorde dat de kuiperij van Tiemstra nu hier stond, ben ik meteen gekomen. Toen ik binnenkwam zei ik: ik ben thuis. Ik heb met al deze spullen gewerkt.

En toen ben je weer enthousiast gaan kuipen?
Nu even niet, maar volgend jaar willen we wel emmertjes gaan kuipen om te verkopen.

De markt is natuurlijk wel wat kleiner geworden.
Voor kuipen wel, maar voor curiositeitsdingetjes niet. Een emmertje, waar een plantje in kan, dat raken we echt nog wel kwijt.

Als je dit nu echt weer commercieel als werk kon doen, zou je dat dan doen?
Ja, maar het is nu sowieso anders. Vroeger moest je alles met de hand doen. De plankies op lengte, de plankies op breedte, de plankies op diepte. Alles met de hand. Alles zelf doen. Nu is overal gereedschap voor, en computers.

Maar dat is eigenlijk wel handiger toch?
Het is handiger, maar je handvaardigheid raak je kwijt. Het inzicht voor het maken van iets, raak je kwijt. Na het kuipen heb ik van alles gedaan. Op mijn zestiende werd ik scheepsbouwer op de NDSM-werf, en weer later werkte ik bij de Shell, in de research. Als er nu wat gelast moet worden, kun je naar mij komen, en dan las ik dat voor je. Maar straks ben ik er niet meer, naar wie ga je dan? Je kunt wel een filmpje over lassen kijken, en dan zie je een apparaat met een snoertje eruit, en dan gaat het branden en dan zetten ze het aan elkaar. Maar als je het zelf gaat proberen, dan lukt dat jou niet. Als jij nu een opleiding gaat volgen als lasser, ben je een jaar aan het leren en daarna kun je goud geld verdienen. Goud geld!

Zie je dan geen toekomst in het internet?
Ik denk dat het niet meer weg te denken valt straks.

Gelukkig. Had je vroeger wel gedacht dat kuipen ooit zou uitsterven?
Ja. Toen ik in de jaren ‘60 begon, was het al aan het uitsterven. Want we kregen plastic en glas.

Drukte dat op de sfeer bij het bedrijf?
Welnee, we werkten gewoon door. Toen ik bij de Shell werkte ging de mentaliteit op een gegeven moment wel heel erg achteruit. Ik heb jongens opgeleid die zeiden: “Ik ga niet zaterdag en zondag nachtdienst draaien. Want dan ga ik de kroeg in, en dan ga ik een pilletje slikken.” Maar zo werkt het niet. Ik heb vanaf mijn 15e jaar tot aan mijn 64e nooit een baan gehad van 9 tot 5. Altijd avonden werken, weekenden werken, weken weg, maanden weg.

Geen tijd voor pilletjes?
Nee, maar wel voor hasj. Ik ben helemaal gek van reggaemuziek, en hasj hoort erbij.

Aan de andere kant van een bruggetje kom ik klompenmaker Ton (70) tegen. Klompen hadden vroeger ongeveer de functie van sneakers, maar ze mochten wél vies worden. Handig, want Nederland was toen nog één grote modderpoel. Nu we alles netjes geasfalteerd hebben zijn klompen vooral in trek bij toeristen en, naar het schijnt, Japanse chirurgen.

Ton maakt een klomp.

Hoi Ton, ben je al lang klompenmaker?
Ik ben van beroep geen klompenmaker. Want van beroep handmatig klompen maken, dat is armoe. Dat kan niet. Met één paar klompen ben ik een dikke vier uur bezig – als ik niet gestoord word. Als je het dan voor 28 euro in de winkel verkoopt, dat kan niet. Dit is echt een hobby.

Wat doe je dan hiernaast?
Ik ben AOW’er. En daarvoor heb ik altijd bij de gemeente Enschede gewerkt. Dat heeft niks met klompen te maken. Maar als hobby doe ik dit al 40 jaar.

Hoe lang blijft klompen maken nog bestaan?
Het is Nederlands immaterieel erfgoed, en we zijn bezig om het ook op de lijst van UNESCO te krijgen. Dat zal ook wel lukken, maar of mensen ook klompen blijven maken, dat weet ik niet. Ik ben nu zeventig, en geef ook les in klompen maken. Maar de gemiddelde leeftijd is ook vijftig plus. Klompen worden gemaakt, zolang er nog dragers zijn. Uiteindelijk zal er in Nederland één fabriekje overblijven dat ze maakt.

Het is ook niet zo fijn om op te lopen, een klomp.
Ja, dat zeg jij. Ik heb deze klomp gemaakt naar mijn voet, ze zitten perfect. Er is in Japan een chirurg die de hele dag aan één stuk door staat te opereren op Nederlandse klompen. Dat is voor hem de enige manier om het vol te houden.

Ik ben nog niet helemaal overtuigd.
Die sneakers die die mensen daar aan hebben, waar komen die vandaan? Hoe oud zijn die kinderen die ze gemaakt hebben? En hun vaders, die dat leer staan te looien. Hun tanden vallen uit van de gifstoffen. Ik heb vorig jaar ook schoenen gekocht hoor. Dat moest van mijn vrouw, want mijn vorige waren zeven jaar oud. Maar ik loop liever op klompen.

Die dingen naast die Nikes zijn dus klompen

De trots van de Zaanse Schans zijn de windmolens. Niet van die hele grote witte, maar krakende houten gevaartes met rieten daken. Van buiten zijn ze reuze ansichtkaartgeniek, maar binnen hangt een bordje met ‘danger’. Er zijn allerlei ronddraaiende stenen, balkjes die me bijna onthoofden, en smalle trapjes. Ik tref er Molenaar Mats (22).

Molenaar Mats bij de gevaarlijke molensteen

Ben je fulltime molenaar?
Ik werk hier vier dagen in de week. Een mens heeft een hobby nodig hè.

Nou ja, dit is dan toch je werk? Een opmerkelijke carrièrekeuze.
Molenaar is vrij apart. Ik geloof dat er iets van vijftig mensen zijn die dit op dagelijkse basis nog doen. Ik was al een keer bij een molen langs geweest toen ik een jaar of zes was en werd toen gegrepen door het gebeuren.

Zijn er veel kansen voor mensen die nu denken: ik wil molenaar worden?
Je kunt niet solliciteren. Het is een geluksbaantje, en je moet er geschikt voor zijn.

Dit is wel een beetje een toeristenmolen toch?
In de zomer zijn er natuurlijk veel toeristen. Maar in de winter zijn er meer toeristen dan in de zomer, en meer wind. Dan ben je steeds bezig met het malen.

Wat maal je?
Dit is een verfmolen. Wij malen krijtsteen en aardkleuren en die verkopen we aan kunstenaars als verfpigmenten. En aan fabrieken, voor het maken van linoleum vloeren. Ongeveer de helft van ons inkomen komt uit de verkoop van de verfstoffen, en de andere helft komt van de bezoekers.

Lopen die toeristen niet in de weg bij het werk?
Ja, er zijn natuurlijk dagen dat je denkt: joh, kan het even minder. Maar de hele wereld komt hier voorbij. Dan spreek ik weer iemand uit India, dan iemand uit Japan, dan iemand uit Israël, dat is hartstikke leuk.

Wil je dit ook doen tot aan je pensioen?
Ja, het is mijn hobby en mijn werk, mooier kun je het niet hebben.

Heb je er nooit over nagedacht om iets anders te worden dan molenaar?
Ik heb een opleiding gedaan in de IT-business. Dat deed ik ook graag hoor, maar ik wilde liever bezig zijn met de wind en het weer. De wereld van tegenwoordig bevindt zich achter een schermpie, je kunt er ook bijna niet meer omheen, ik heb ook gewoon een iPhone.

Is het nu leuker om molenaar te zijn dan vroeger, denk je?
Dat weet ik wel zeker. Het werk met de molen is natuurlijk hetzelfde, maar de werkomstandigheden zijn verbeterd. Vroeger begon de werkdag om vier uur ‘s ochtends tot acht uur ‘s avonds. In de winter van zes tot zes. Zulke dagen zou ik niet meer willen maken, want ik heb ook gewoon een leven. Bijna weekend!

Werkze nog even, Mats.

Bijna iedereen die ik ken is een laptopslaaf, en ik ben oprecht blij verrast dat je ook anno 2018 blijkbaar nog altijd kan rondkomen van een bestaan als molenaar. Mats is duidelijk gek op zijn baan, al heb ik het idee dat hij het ergens zelf ook niet helemaal gelooft. Dat hij zijn vak als hobby bestempelt, lijkt een soort verdedigingsmechanisme dat hij op verjaardagen vaak heeft moeten gebruiken. Misschien zijn mijn vragen wel te cynisch, denk ik als Han, die ik tegenkom in de weverij, mij een koekje van eigen deeg geeft.

Hoi Han, ben jij wever?
Het is een hobby, ik werkte vroeger in de wegenbouw. Maar hier weef ik niet hoor, ik maak de weefgetouwen als ze kapot zijn. Zeildoek is saai om te weven, ik maak liever kleedjes. Weef jij ook?

Nee, ik maak internetcontent.
Ah. Is dat echt je baan?

Jazeker. Wat vind je ervan dat wever een uitstervend beroep is?
Het is weer in opkomst hè, er zijn weer jongeren die geïnteresseerd zijn.

Zouden we hier weer naar terug gaan?
Naar het handwerk?

Ja, weg van het internet?
Je ziet veel gestudeerden die denken over het internet: is dit het nou? Het heeft toch een bepaalde leegheid.

Om een diepere existentiële crisis te voorkomen ga ik snel weer terug naar 2018. Toch was het ook gezellig vandaag. Het lijkt me ook weer niet écht heel erg om over een halve eeuw (of eerder!) in een museum terecht te komen met mijn laptop, en de jeugd te onderwijzen. “Virtual Reality? Spraakherkenning?! Vroeger typten we de content nog gewoon met de hand!”

Linkerheaderfoto door Gwen van der Zwan

—

Hou je ook zo van geld? Like VICE Money en ontvang dagelijks gratis geldverhalen: