Het basisinkomen kan werken als massale antidepressiva

Het aantal mensen dat lijdt aan een depressie of angststoornis neemt de laatste jaren in rap tempo toe. Ook mijn leven werd hier ruim tien jaar lang door verwoest. Toch doen we er met z’n allen niet erg veel aan om dit te veranderen. Zo waarschuwen de Verenigde Naties ons nu al jaren dat de problemen alleen maar groter zullen worden. Dit is, volgens hen, voor een groot deel te wijten aan het feit dat we er als samenleving verkeerd mee omgaan. In de officiële verklaring die ze vorig jaar tijdens Wereldgezondheidsdag naar buiten brachten, leggen ze uit dat we af moeten stappen van het idee dat deze mentale aandoeningen enkel worden veroorzaakt door een chemische storing in onze hersenen. In plaats daarvan zouden we ons moeten richten op “machtsongelijkheden”. Zo op het eerste gezicht klinkt dat nogal verwarrend. Wat bedoelen ze hier in hemelsnaam mee?

Al decennialang wordt ons verteld dat de pijn die we diep vanbinnen ervaren – zoals onze depressies en angststoornissen – voor het grootste deel voortkomt uit de chemie van ons brein. De een komt wat serotonine tekort, de ander kan wel wat meer dopamine gebruiken. Zo moest ik mijn depressie ook zien volgens mijn arts. De meest vooraanstaande medici binnen de VN proberen dit idee nu echter te veranderen. Volgens hen is deze kijk op mentale aandoeningen “bevooroordeeld” en “worden onderzoeksresultaten selectief gebruikt en naar buiten gebracht”. Uiteindelijk doet dit “meer kwaad dan goed”, en dus moeten we van deze chemische verklaring af. Maar, stellen deze experts, er is een alternatieve manier om dit probleem te benaderen. Als we de VN mogen geloven, is er wel degelijk een manier om het toenemende aantal mentale aandoeningen de kop in te drukken.

Om erachter te komen waar de Verenigde Naties hun idee op hebben gebaseerd, gaan we terug naar Canada, in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Dit is de plek waar de nieuwe benadering van mentale stoornissen ontstond. Ruim vier decennia geleden koos de Canadese overheid een willekeurig stadje uit om een radicaal vernieuwend experiment op uit te voeren. Ze kozen voor Dauphin, een klein dorpje op het platteland van Manitoba. De mensen in dit dorp kregen de verrassing van hun leven. Voortaan zou iedereen in aanmerking komen voor een bedrag dat gelijkstaat aan 13.500 hedendaagse euro’s. “Er is niks dat jullie in ruil voor dit geld hoeven te doen,” kregen de inwoners te horen, “en er is niks dat je kunt doen waardoor we het geld van je zouden afnemen. Je bent een inwoner van ons land, en we willen dat je een goed leven hebt.”

De overheid liet het dorp haar gang weer gaan. Ze wachtten geduldig af, en keken waar het toe zou leiden. Dr. Evelyn Forget, werkzaam aan de University of Manitoba, heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar dit driejarige basisinkomen-experiment. De gevolgen van het experiment waren duidelijk merkbaar. Zo waren er minder baby’s met een te laag geboortegewicht, doordat moeders voldoende goede voeding binnenkregen. Bovendien studeerden mensen langer door en stopten er minder met werken. Ook de angst om van baan te veranderen verdween, en mensen durfden het werk waar ze ontevreden mee waren te ruilen voor betere banen. De algemene arbeidsnormen in het stadje verbeterden dus ook. Maar het basisinkomen bracht nog een belangrijk resultaat met zich mee: het aantal depressies, angststoornissen en andere mentale aandoeningen nam af. In slechts drie jaar tijd werden er 8,5 procent minder mensen opgenomen wegens mentale problemen. Vergelijk dat maar eens met de afgelopen tien jaar, waarin het aantal depressies wereldwijd met wel 18 procent is gestegen.

Je vraagt je nu waarschijnlijk af hoe dit kan. Als farmaceutische bedrijven gelijk hebben, is depressie immers een probleem dat enkel met onze hersenchemie te maken heeft. Dat het aantal depressies afneemt door het invoeren van een basisinkomen, is in dat geval helemaal niet logisch – de hersenen van de mensen in Dauphin zijn niet spontaan veranderd in die drie jaar. Maar de Wereldgezondheidsorganisatie heeft hier een verklaring voor: “Onze mentale gezondheid wordt door sociale invloeden gevormd. Hoe het met de mentale gezondheid gesteld is, is dus vooral een sociale indicator. Daarom zijn er zowel sociale als individuele oplossingen voor nodig.” Depressies en angststoornissen hebben niet één oorzaak, maar komen voort uit een heleboel verschillende factoren. Sommige hiervan zijn biologisch, maar het grootste deel is sociaal en psychologisch.

Het is daarom belangrijk dat we anders omgaan met depressies en angststoornissen. Dr. Forget interviewde veel van de mensen die deelnamen aan het experiment met een basisinkomen, en vertelde me op basis hiervan dat het “werkt als een antidepressivum”. Financiële onzekerheid is een van de vele factoren die depressie kan veroorzaken. Wanneer je die oorzaak zo veel mogelijk weghaalt, verklein je ook de kans op depressie. Ik heb wereldwijd gezocht naar alternatieve vormen van antidepressiva die ingezet kunnen worden naast chemische antidepressiva, en keer op keer kwam ik terecht bij wat Canada in de jaren zeventig bewees. De meest effectieve manier om met depressies om te gaan, is op zoek gaan naar de onderliggende oorzaken die ons deze problemen geven. Wereldwijd kunnen velen dan ook niet wachten om de resultaten van een nieuw experiment te zien, dat sinds 2017 bezig is in de staat Ontario. Hierbij ontvangen 4000 mensen drie jaar lang een jaarinkomen van ongeveer 14,500 euro van de staat.

Om te kunnen begrijpen wat de VN en de Wereldgezondheidsorganisatie ons al zo lang proberen te vertellen, moeten we onze kijk op deze problemen rigoureus veranderen. Als we tegen depressieve mensen zeggen dat hun pijn voortkomt uit een foutje in hun hersenchemie, doe je hun pijn af als een storing in een stukje computercode. De nieuwe benadering waar nu voor wordt gepleit, zegt daarentegen dat de pijn begrijpelijk is. Het is simpelweg een reactie op hoe onze cultuur en samenleving in elkaar zitten. En daar kunnen we iets aan veranderen, met een heel ander soort antidepressivum.

Johann Hari is de auteur van Lost Connections, een controversieel boek waarin de conventionele benadering van depressies en angststoornissen wordt uitgedaagd.