Hoe Milan net als zijn ouders in de schulden raakte

De ouders van Milan* (26) hadden schulden. Hij groeide ermee op, en toen Milan achttien werd, ging het bij hem ook mis: in een paar jaar tijd liep zijn schuld op tot ongeveer 3.000 euro. Hij zegt dat er een taboe op schulden ligt en dat hij er daardoor niet goed mee om heeft leren gaan. Nu probeert hij jongeren te leren om over hun schulden te praten. Ik belde met Milan om hem te vragen hoe het is om met schulden op te groeien en bijna niks van geld te weten.

Milan groeide op in Amsterdam. Hij komt uit een moeilijke familie, begint Milan zijn verhaal. “Mijn ouders hadden altijd veel problemen met financiën. Daardoor leerde ik van mijn ouders niet wat de waarde is van geld.” Milans vader kreeg zijn geld binnen als crimineel. Dat is dus per definitie zwart, en met belasting en andere maatschappelijke instellingen kwam hij weinig in aanraking. “Hij heeft geen idee hoe de maatschappij werkt, mijn vader leeft echt met twee benen buiten de samenleving. Het geld dat hij binnen kreeg, hield hij voor zichzelf. Mijn vader gaf me soms wel speelgoed maar vaker kreeg ik helemaal niks.” Het beroep van zijn vader is meteen de reden waarom Milan niet met zijn echte naam in dit stuk wil: hij wil zijn vader niet in de problemen brengen.

Milans moeder verdiende al het geld voor het gezin, via allerlei baantjes. “Zoals schoonmaker, maar door haar hartproblemen kon ze dat eigenlijk helemaal niet volhouden. Van dat salaris kon ze bovendien geen twee kinderen onderhouden en de vaste lasten betalen. Daardoor kwamen de schulden. Mijn moeder deed haar best om dat te maskeren, zowel voor mij en mijn broertje als voor de buitenwereld. Ze schaamde zich ervoor, heeft ze later tegen me gezegd.

Toch zag Milan zichzelf niet als arm, vertelt hij. “Ik associeerde armoede met te weinig eten, maar eten hadden we wel. Het is gek hoe je dat beredeneert als kind, maar armoede in Nederland is natuurlijk veel breder dan geen eten hebben. Ik dacht altijd: kinderen in Afrika zijn arm, ik niet. Dat was wat ze op school zeiden. Wat wij dan wel waren, wist ik niet. Maar ik snapte niet waarom het bij ons niet was zoals bij andere, normale gezinnen.” Veel mensen leren van hun ouders al vroeg over geld. Ze krijgen zakgeld en als ze iets duurs willen kopen, zeggen hun ouders dat ze dan maar moeten sparen. Ik vraag aan Milan hoe dat bij hem thuis ging.

“Over financiën werd er vroeger thuis nooit gepraat. Ik werd opgevoed met het idee dat als je problemen hebt, je die zelf moet oplossen. Het gekke is dat als je jong bent, je nog niet weet wat je mist. In het huis van m’n ouders was geen geen gas en licht, althans, niet via de legale weg; alleen via een omweg heeft m’n vader wat werkend weten te krijgen. Gas om te koken was er niet, dus deden we dat op campingstelletjes. Ik waste me vroeger in de wasbak. Die vulden we met warm water uit de waterkoker.” Pas toen Milan meer bij andere kinderen thuis begon te komen, zag hij hoe anders het er in andere gezinnen aan toe ging. “Ik had pas echt door hoe anders wij waren dan de rest, toen ik naar de middelbare school ging. Iedereen deed daar z’n werkstuk op de computer. Maar wij waren te arm voor een computer dus ik schreef ik alles met de hand. Toen smartphones later een ding werden, voelde ik dat ook weer; iedereen liep met een smartphone rond toen ik nog een oude Nokia had.”

Als puber heb je natuurlijk nog weinig zicht op geld, als je iets ouder wordt verandert dat meestal. Maar toen Milan volwassen werd en op eigen benen moest staan, begon hij al snel een eigen schuld op te bouwen. “Ik heb nooit met geld leren omgaan omdat we het niet hadden,” zegt hij op mijn vraag hoe de schuld zo snel op kon lopen. “Het gevolg daarvan was dat ik ook niet wist welke kosten er allemaal op je afkomen als je geen kind meer bent. Toen ik 18 werd, kreeg ik meteen m’n eerste rekening – die was ongeveer 120 euro, voor mijn zorgverzekering. Mijn moeder had me uitgeschreven van haar verzekering, maar ik wist niet eens wat een zorgverzekering was. Ik wist niet dat ik ergens voor moest betalen dus heb ik de brieven hierover nooit opengemaakt.” Al snel kwam Milan nog erger in de geldproblemen, door zijn vader. “Ik kan me nog herinneren dat mijn vader me voor mijn 18e verjaardag een cadeau wilde geven. We gingen naar de winkel en al snel viel m’n oog op een dj-set. Mijn vader betaalde altijd alles contant, maar cash had hij op dat moment niet bij zich. Hij raadde me aan om ‘m op afbetaling te nemen, en zei dat hij me elke maand wel geld zou geven. Binnen twee tellen stond ik een formulier te tekenen en vijf minuten later stond ik met de doos buiten. Na de eerste maand ontkende hij al dat hij het ooit had aangeboden.” Zijn vader betaalde nooit meer iets voor de dj-set – maar de rekeningen bleven gewoon binnenkomen bij Milan. Daar kwamen de kosten bij voor een te duur telefoonabonnement dat hij afsloot.

“Dat kwam denk ik door vroeger: ik wilde eindelijk een keer hebben wat iedereen vroeger ook had.” Ook daarvan liepen de kosten op, naast alle verzekeringen en vaste lasten die Milan niet kon betalen. Hij had wel een baantje bij de post, maar daar werd bezuinigd en hij kon niet blijven, vertelt Milan. “Uiteindelijk had ik tussen de 3000 en 3200 euro schuld, maar ik wist totaal niet wat ik daarmee moest. Ik raakte ook continu het overzicht kwijt van wat ik nog moest betalen en ik durfde er nauwelijks over te praten – ook niet met mijn vriendin. Ik schaamde me. Je denkt dat het dom is als je in de schulden komt, omdat schulden voor domme mensen zijn. Ik heb het heel lang voor mezelf gehouden, ik denk wel anderhalf jaar.”

“Mijn vriendin ben ik langzaam gaan vertrouwen. Ik vertelde haar steeds kleine delen van mijn verhaal. Maar haar hulp weigerde ik ook, ik vond dat ik het zelf op moest lossen.” Toch kon Milan de schulden al snel niet meer overzien. Hij raakte in een flinke depressie. “Ik raakte heel geïsoleerd en in mezelf gekeerd, nog meer dan ik al was. Ik raakte vrienden kwijt en voelde me heel alleen. Tegenover mijn vriendin wilde ik geen brok negativiteit zijn, en dus probeerde ik positiviteit uit te stralen maar daardoor ging ik weer dingen opkroppen. Dat lukte slecht, waardoor ik nog verder wegzakte.”

Uiteindelijk hielp de stiefvader van zijn vriendin hem, door Milan een groot bedrag te lenen. Daarmee was hij in een klap van alle incasso’s af. “Langzaam heb ik hem terugbetaald. Sommige maanden loste ik wat minder af dan andere, maar in ieder geval liepen de schuldbedragen en incasso’s niet hoger op. Ik kon dus op mijn eigen tempo een vast bedrag afbetalen en dat lukte door fulltime te werken, eerst bij een platenwinkel en daarna als huiswerkbegeleider.”

Zou Milan met andere ouders minder snel in de schulden zijn gekomen? Hij wist immers gewoon niet hoe hij met geld om moest gaan. En juist zijn ouders, die zelf zoveel schulden hadden, kenden de trucjes niet die je kunt gebruiken om zo snel mogelijk je schuld af te lossen. “Ik had bijvoorbeeld geen idee dat ik instanties kon bellen en een regeling met ze kon treffen om mijn schulden af te betalen. Alle incasso’s die ik kreeg, waren heel erg bedreigend.” Later, vertelt hij, heeft hij zijn ouders wel eens met zijn schulden geconfronteerd. “Ze deden er zo makkelijk over. Ze zeiden dat het er een beetje bij hoort, dat iedereen wel eens schulden had. Maar ik had er echt problemen mee en kon er zelf niet uitkomen. Ik kreeg regelmatig enveloppen waarin werd gedreigd met ontruiming met politie, terwijl zo’n soort uitruiming niet eens mag. Schulden zijn in Nederland een soort bedrijfsvoering geworden: bedrijven kunnen er flinke winst uithalen. Het is heel erg dat een land als Nederland, dat bekend staat als welvaartsstaat, dat toelaat.”

Ik vraag me ook af hoe het zit met het taboe op schulden: afgezien van een aantal televisieprogramma’s hoor je er nooit wat over. En in die programma’s krijgen mensen vaak op hun kop omdat ze het zover hebben laten komen. Ik leg dit ook aan Milan voor. “Er ligt zeker een taboe op schulden, we zijn alleen maar bezig met prestaties en wie wat heeft bereikt. Dankzij social media laat iedereen alleen maar de perfecte kanten van het leven zien, de negatieve kanten zijn taboe. Schulden horen bij dat taboe: je wil niet laten zien dat je problemen hebt want dan stel je je kwetsbaar op. Maar ondertussen krijg je wel het idee dat je de enige bent op de wereld die zoiets meemaakt.”

Om jongeren te laten weten dat ze er niet alleen voor staan, is Milan daarom peer educator geworden bij de organisatie MoneyWays. “De eerste keer dat ik mijn verhaal voor een klas jongeren deed vond ik dat heel moeilijk want ik deel niet graag persoonlijke dingen. Maar als ik nu mijn verhaal vertel, zorgt dat voor opluchting.”

Hoewel Milan inmiddels weet hoe hij met geld om moet gaan, is zijn vrijwilligerswerk enorm hard nodig voor de jongeren die hij voorlicht: 1 op de 9 kinderen in Nederland groeit op in armoede, rapporteerde de Kinderombudsman dit jaar; de helft van de Nederlandse jongeren heeft een schuld.

“Het wordt steeds makkelijker om in schulden te leven omdat we allemaal rood kunnen staan. Maar ook als je elke maand op -800 euro uitkomt, leef je al in schuld. Al dat rood staan kan de eerste stap naar hele serieuze schulden zijn, vooral bij jongeren. Ik probeer ze te laten zien dat het heel hard kan gaan met geld als je bijvoorbeeld telkens broodjes en kleding koopt, of games. Dat patroon moeten ze leren inzien want als ze volwassen worden komen er nog een heleboel andere kostenposten bij, zoals bij mij ook gebeurde. Ik neem als het ware het opvoeden qua financiën over van hun ouders. Ik wou dat iemand mij zo had geholpen toen ik zestien was. Als ik die hulp had gehad, was ik nooit in zulke grote geldproblemen terecht gekomen.”

Hij heeft nu een baan, zegt Milan, en naast zijn vrijwilligerswerk als voorlichter, studeert hij Algemene Cultuurwetenschappen. “Ik ben opgeklommen van mbo naar de universiteit en daar ben ik best trots op, gezien alles wat ik meegemaakt heb. Ik heb geleerd dat praten over je problemen helpt, zeker als die problemen schulden zijn. Dat taboe op schuld in Nederland kunnen we echt alleen oplossen als mensen zich kwetsbaar op leren durven stellen, en erover leren praten.” * De naam van Milan is gefingeerd, niet omdat hij aan het taboe van schulden wil ontkomen, maar omdat hij het over het criminele verleden van zijn vader heeft en hij zijn vader niet in de problemen wil brengen.

—

Hou je ook zo van geld? Like VICE Money en ontvang dagelijks gratis geldverhalen: