Een polaroidverkoper vertelt hoe hij rondkomt op straat in Amsterdam

Headerillustratie door Roel de Witte.

Net als je denkt dat er geen einde aan de uitzichtloze werkweek komt, is ‘ie er dan toch: de vrijdagavond. Terwijl je die ochtend met jezelf afgesproken hebt er vanavond eens vroeg in te duiken, zodat je écht wat aan je weekend hebt, fiets je toch weer naar je vaste stamkroeg. Wanneer het zoveelste biertje achterover wordt geklokt duikt daar, als een van de weinige zekerheden van het leven, een onmisbare speler uit het nachtleven op. Met een camera bungelend om zijn nek en niet zelden een bos rozen in zijn hand wil een fotograaf jou en je lamme vrienden vastleggen op een polaroid. Omdat alle voornemens van vanavond toch al misgaan, graai je toch maar weer vijf euro uit je portemonnee, en maak je de zoveelste onhandige beslissing van de avond.

Wanneer je uitgaat in Amsterdam zal bovenstaand scenario je niet onbekend zijn. Veelal mannen uit Zuid-Aziatische landen leggen met hun polaroidcamera’s het Amsterdamse nachtleven vast. Dit op het eerste gezicht onschuldige fenomeen is georganiseerder dan je denkt. De goedlachse Jovan* (30) werkt nu als zelfstandig polaroidfotograaf, maar werd daarvoor uitgebuit. En met hem vele andere polaroidfotografen, weet Jovan.

Oorspronkelijk komt hij uit Bangladesh, sinds 2009 is hij in Nederland. Sinds drie jaar zit Jovan in de polaroids. We spraken hem over de uitbuitingssituatie, dronken klanten die weigeren te betalen en hoe hij nu zijn geld verdient.

VICE Money: Hoeveel geld verdien je momenteel per dag?
Jovan: Dat hangt van verschillende factoren af en verschilt per maand. Op donderdag verdien ik rond de 40 euro en op vrijdag en zaterdag rond de 60 euro. Ik werk alleen op die dagen omdat dan de meeste mensen uitgaan. Maar het is nu, in de winter, een stuk moeilijker om genoeg te verdienen, doordat er een stuk minder mensen in bars of op terrassen zijn. Daarbij zijn er in de zomer dagen als Koningsdag en Gay Pride, wat grote klappers zijn. De winter is voor mij het slechtste seizoen.

Je vraagt vijf euro voor een foto. Wat zijn de kosten die daar nog vanaf moeten?
Het enige wat ik nodig heb is een cassette van 25 euro, waarmee ik 20 foto’s kan maken. Daarnaast heb ik batterijen nodig. Vier batterijen kosten acht euro en daar kan ik drie dagen mee doen. Om mijn inkoopkosten te dekken moet ik op vrijdag minimaal 20 en op vrijdag en zaterdag minimaal 40 euro verdienen. De camera die ik gebruik is betaald door een vriend, dus ik werk nu zelfstandig.

Kun je vertellen hoe die situatie eruit zag toen je nog geen eigen camera had?
Nadat mijn asielaanvraag in 2009 werd afgewezen, had ik zo snel mogelijk werk nodig. Ik zocht in restaurants en bars naar werk in de afwas. Telkens was de reactie: “Nee, je hebt een paspoort nodig.” Mijn moeder zond geld van Bangladesh naar Nederland, daar kon ik even van rondkomen. Toen ze haar baan kwijtraakte, raakte ik in de problemen. Soms sliep ik in een opvang of kon ik een paar dagen bij iemand slapen. Een organisatie voor vluchtelingen hielp me met medische zorg, eten en regelde soms een slaapplek voor een week of een dag. Maar vaak sliep ik ook op straat.

Op een van die dagen slenterde ik rond op de Nieuwmarkt op zoek naar werk. Daar zag ik een man foto’s maken en volgde hem. Hij vertelde dat hij voor iemand werkte, waarop ik zei dat ik werk nodig had en die man ook wilde ontmoeten. Een paar dagen later was het zover. Het was een aardige Surinaamse man. Ik legde hem mijn situatie uit en hij wilde mij helpen.

De volgende keer dat ik hem zag, nam hij een camera en cassette mee. Ik mocht de camera lenen, maar moest hem daarvoor wel een vergoeding betalen. De afspraak was: van elke foto die vijf euro opleverde, gaf ik hem drie euro en mocht ik zelf twee euro houden. Na elke werkdag zouden we elkaar de volgende dag ontmoeten en dan moest ik het geld brengen. De camera heeft een teller waarop stond hoeveel foto’s ik had gemaakt. Dat moest ik laten zien. Als ik het geld bracht, kreeg ik een nieuwe cassette en kon ik weer op pad. Er kwamen bij hem thuis meer mensen zoals ik, sommigen uit Bangladesh of India, maar met hen sprak ik niet.

Je bent dus illegaal in Nederland. Krijg je tijdens je werk nooit gedoe met de politie?
Ze vragen weleens of ik mijn paspoort wil laten zien, maar die heb ik natuurlijk niet. Maar ze knijpen eigenlijk altijd een oogje toe. Meestal krijg ik alleen te horen dat het verboden is om buiten foto’s te maken, maar dat het binnen in horecagelegenheden wel mag. Dan ga ik naar binnen.

Je bent vaak onder dronken mensen. Gaat dat weleens mis?
Er zijn soms dronken mensen die om een foto vragen en dan vervolgens niet willen betalen. Om een vervelende situatie te voorkomen zeg ik dan maar: “geen probleem, voor jou is het gratis, vriend.” Met dronken mensen moet je niet in discussie gaan. Maar natuurlijk is het wel irritant. Ooit vroeg iemand die helemaal de weg kwijt was om drie foto’s. Toen hij ze kreeg, wilde hij ze niet meer omdat hij ze niet mooi vond. Gelukkig nam een andere gast het toen voor me op en betaalde hij alsnog.

Maar ik ontmoet niet alleen vervelende mensen. Iedereen heeft tegenwoordig een telefoon met camera, dus een polaroid is overbodig geworden. Als mensen dan alsnog een foto willen, heb ik het idee dat ze er een willen kopen om mij persoonlijk te helpen; niet omdat ze die foto nou belangrijk vinden.

Heb je een bepaalde techniek of trucjes om zoveel mogelijk foto’s te verkopen?
Het enige wat ik doe is veel lachen, maar dat is niet gespeeld want ik lach eigenlijk altijd. Ik heb door ervaring wel geleerd om eerst de situatie te beoordelen voor ik op mensen afstap. Het is weleens voorgekomen dat een stelletje ruzie had en ik doodleuk vroeg of ze een foto wilden. Het meisje draaide zich met tranen in haar ogen om en de jongen zei boos dat ze daar niet op zaten te wachten. Als de situatie dus niet goed is, stap ik er niet meer op af.

Heb je onderling met andere fotografen afspraken gemaakt?
We hebben geen stadsdelen verdeeld, maar ik weet wel waar de meesten vaak komen. Net als ik mijn vaste cafés heb. Het is alleen van belang dat de eigenaar toestemming heeft gegeven. Als ik zie dat een andere fotograaf ergens is geweest, dan wacht ik een uurtje voor ik daar ook naar binnen ga.

Als je zou kunnen kiezen, zou je dan liever een andere baan hebben?
Ik vind het best leuk om foto’s te maken en ik ontmoet op deze manier veel aardige mensen. Maar om heel eerlijk te zijn? Ja, ik zou liever iets anders doen. Werken in een restaurant of bar, maar als illegaal is dat niet mogelijk. Ik hoop dat ik ooit terug kan naar Bangladesh, terug naar mijn familie.

—

De voormalige arbeidssituatie van Jovan legden we voor aan Warner ten Kate, Officier van Justitie belast met de strijd tegen mensenhandel, die zegt niet bekend te zijn met dit specifieke fenomeen, maar wel met vergelijkbare situaties. Ten Kate: “Het is lastig te bewijzen dat dit om mensenhandel gaat, omdat er niet direct dwang zichtbaar is. Hij had schijnbaar elke dag de keuze om ermee te stoppen. Als er geen andere keuze was dan de uitbuiting te ondergaan kan het anders zijn.” Als ik hem vertel dat Jovan zegt dat hij door zijn illegaliteit helemaal geen alternatieven had als hij ermee stopte, antwoordt Ten Kate: “Als de werkgever wist dat hij in die situatie zat, bewust gebruik heeft gemaakt van zijn kwetsbare positie en zijn businessmodel daarop heeft geënt, dan is het wel strafbaar. Maar dat is lastig te bewijzen. Het is een groot grijs gebied tussen uitbuiting en slecht werkgeverschap.” Dat het riekt naar uitbuiting, beaamt Ten Kate, maar er zou meer onderzoek nodig zijn om te bepalen of dat ook echt het geval was.

In elk geval zit er achter de vrolijk ogende meneer die met een enorme camera naast je tafeltje opdoemt een behoorlijk grote onzichtbare wereld van armoede, en soms onrecht. Iets om in je achterhoofd te houden, de volgende keer als je een euro probeert af te dingen.

*De echte naam van Jovan is bij de redactie bekend.

—

Ben je slachtoffer geworden van mensenhandel of wil je melding maken van een mogelijk slachtoffer? Neem dan contact op met CoMensha via telefoonnummer 033-4481186. Mailen kan ook, op info [at] comensha.nl. Heb je informatie over dit onderwerp, of wil je je verhaal kwijt, dan kun je contact opnemen via marjolein.dejong [at] vice.com.

—

Hou je ook zo van geld? Like VICE Money en ontvang dagelijks gratis geldverhalen: