We vroegen AfD-stemmers direct na hun stem: waarom?

Dit stuk verscheen eerder op VICE.com Duitsland .

Berlijn, Marzahn-Hellersdorf, kiesdistrict 85. Mensen wonen hier dicht op elkaar – 250.000 mensen in prefab-gebouwen. Alhoewel, tussen het beton is ook wat groen te zien, burgerlijke straatjes met eengezinswoningen. Maar het beeld van de wijk wordt bepaald door de probleemgebieden. Nergens in Berlijn halen minder scholieren hun diploma. 39 procent van kinderen onder de vijftien groeit op in een familie die van een werkloosheidsuitkering leeft. Onder de werkenden doet een bovengemiddeld aantal laaggeschoold werk. De stiefvader van Angelina bijvoorbeeld. Hij is net terug van het stemlokaal. Angelina is dertien jaar en zit met andere kinderen aan de voet van een flat op een trap. Ze rookt Marlboro-sigaretten. Haar wimpers steken dankzij de eyeliner scherp af tegen haar gele oogschaduw. Wat ze vandaag verder nog doet: “Op mijn kamer zitten en niets doen. Zoals altijd.” Veel van de mensen met wie we spraken, zeiden dat ze tevreden en gelukkig zijn in Marzahn-Hellersdorf. “Ik heb geen zin om in Kreuzberg te wonen,” zegt een man in een stemlokaal. “Hier is het vredig en rustig, ik wil met die totale gekken in Berlijn niets te maken hebben.”

De mensen die dit hun thuis noemen, stemden een paar jaar geleden nog grotendeels op linkse partijen. Bij de Bondsdagverkiezingen van 2013 was Die Linke met 38,9 procent van de stemmen met afstand de grootste partij. Maar Duitsland is de afgelopen jaren veranderd. Het land heeft meer dan een miljoen vluchtelingen opgenomen, en om de paar weken wordt er ergens in Europa wel een terroristische aanslag gepleegd. De partij Alternative für Deutschland (AfD) ontwikkelde zich van een eurosceptische partij tot een partij die inspeelt op de angst voor vreemdelingen.

Hoewel maar vijftien procent van de bewoners van Marzahn een migratieachtergrond heeft (of misschien wel juist daardoor), heeft het AfD van die angst weten te profiteren. Rechts is een alternatief voor links geworden. Vorig jaar versloeg het AfD Die Linke in Marzahn voor het eerst, bij de verkiezingen voor het parlement van de Duitse deelstaat Berlijn. Dit jaar heeft een vijfde van de kiezers op het AfD gestemd. Nergens anders in Berlijn kreeg de partij zoveel stemmen. We vroegen mensen die op het AfD stemden: waarom?

Hoewel er ook vrouwen onder de mensen waren die we spraken, kregen we het idee dat zij niet met ons durfden te praten. Meestal lieten ze hun partner het woord voeren, of gaven ze wel hun mening maar wilden ze niet dat wij die opschreven. Zoals ongeveer negentig procent van de AfD-stemmers die we tegenkwamen.

Mike staat voor een kebabzaak in Marzahn, met een medewerker van die zaak rookt hij een sigaret. Ze praten geanimeerd met elkaar en lachen. Mike stemt AfD, vanwege de sociale thema’s en de buitenlanders, zegt hij. “Het is altijd de schuld van de buitenlanders,” zegt de medewerker van de kebabzaak. Mike schiet in de lach, het klinkt een beetje ongemakkelijk. “Maar jij werkt dus,” zegt Mike.

VICE: Je stemt AfD. Ben je je ervan bewust dat die partij voor een groot deel extreemrechts is?
Mike: Ik heb jarenlang in de bouw gewerkt en geploeterd, maar krijg daar niets voor terug. Ik stem op het AfD, omdat ik woedend ben. Ik hoop dat ze veel invloed gaan krijgen. Als je me een nazi wilt noemen, ga je gang. Dat maakt me niet uit.

Voel je je tekort gedaan?
Ja. Ik heb bijvoorbeeld rugproblemen. Na meerdere operaties ben ik arbeidsongeschikt verklaard. Ik ben een keer naar een adviesbureau gegaan, omdat ik dacht dat zij mij konden helpen om de formulieren voor mijn uitkering in te vullen. Die hele papierwinkel is erg gecompliceerd. Ze stuurden me meteen weg omdat ik Duits was. Ze helpen alleen vluchtelingen.

Vier uur later zit Mike daar nog, samen met zijn vrienden in de achterste hoek van de kebabzaak. De mannen zijn rond de vijftig, roken sigaretten en drinken bier. Mike haalt een borrel. Zijn vriend Mario maakt zich zorgen dat Mikes uitleg verkeerd overkomt. Mario en Mike hebben vroeger samen in de bouw gewerkt, Mario is 53 en bouwopzichter.

Mario: Mike is een lieve man, je moet het niet verkeerd opvatten, wat hij zegt. Wij zijn geen nazi’s. Het is gewoon een proteststem.

VICE: Op wie stem jij?
Mario: Vroeger stemde ik op Die Linke, nu niet meer. Groenen, FDP, CDU en SPD ook niet. We zullen ze eens wat laten zien. Ik droom ervan dat de SPD 18 procent van de stemmen krijgt. Wie daar nog op stemt zit in het bejaardentehuis en is waarschijnlijk seniel.

Waar komt die xenofobe stemming vandaan?
Ik heb niets tegen vluchtelingen. Ik heb ooit de paspoorten van een Vietnamese familie in mijn huis verborgen, zodat ze hun asielprocedure konden rekken. Ze wonen nog steeds in Duitsland. Zo’n stemming ontstaat als onze minister voor Vreemdelingenzaken bijvoorbeeld zegt dat er behalve de Duitse taal geen Duitse cultuur bestaat. Daardoor voelde ik me persoonlijk diep beledigd. De Duitse cultuur, dat is rechtvaardigheid, directheid, ijver.

Wat kunnen we doen om te zorgen dat de maatschappij niet verder uit elkaar valt?
Ik heb daar ook geen oplossing voor. Hoe komen we hieruit? Misschien moeten we eerst eerlijk onder ogen zien hoe het er met onze maatschappij voor staat. Er zijn zoveel gepensioneerden die door de struiken kruipen en flessen moeten verzamelen om rond te komen. We hebben veel problemen waar gewoon niemand in geïnteresseerd is.

Thilo komt hand in hand met zijn vriendin uit het stembureau in basisschool Peter Pan in Marzahn gelopen. In de herfst van 2014 gingen hier dertig kinderen naar het eerste schooljaar. Vorig jaar waren dat er al tachtig. De school zou al jaren geleden gerenoveerd en uitgebreid worden, maar er is niet veel gebeurd. Veel mensen, sommigen nog maar rond de 50, lopen op krukken of met een loophulp.

VICE: waarom heb je op het AfD gestemd?
Thilo: Ik heb op het AfD en de NPD gestemd, omdat ik mijn stem niet aan de grote partijen wil geven. Die sleuren ons land enkel verder de afgrond in. Hier in Marzahn was het altijd heel vredig. De infrastructuur valt wel stilaan uit elkaar, maar ons motto was: de Marzahners kunnen bonbons maken van stront. De laatste tijd heeft alles hier een negatieve wending gekregen.

Wat bedoel je precies?
Waar komen al die miljoenen voor asielzoekerscentra vandaan? Die hebben ze hier voor onze neus neergezet. En ze begonnen gewoon te bouwen zonder de buurtbewoners te raadplegen. De jonge mensen hier worden steeds brutaler en vallen mensen lastig. Ze hebben gewoon allemaal zo’n nergens-zin-in mentaliteit.

Veel mensen die we spraken kunnen hun mening niet met concrete argumenten onderbouwen als we daarnaar vragen. Ze beëindigen het gesprek, of worden defensief. Sommigen beargumenteren hun mening met verhalen die ze van vrienden of kennissen gehoord hebben.

Twee jongeren in joggingbroek lopen voorbij. Als ze ons zien, schreeuwt een van hen: “Ik stem op de NPD!”, en brengt de Hitlergroet. Dat vinden ze blijkbaar grappig. Mario is met zijn vrouw op weg naar huis van het stembureau. Hij zegt dat hij het AfD instinctief heeft gekozen.

VICE: Wat bedoel je met instinctief?
Mario: Ik ben ontevreden over de meeste partijen, en ik wil ze ervan langs geven. De vluchtelingenpolitiek speelt daarbij ook een rol. De criminaliteit is hier gestegen. Een makker van me hoorde van een andere makker dat een makker van hem in het ziekenhuis lag omdat hij door vluchtelingen was aangevallen.

Heb je er lang over nagedacht, op wie je zou stemmen?
Ik had geen keus dit jaar. Dat ik voor het AfD zou kiezen, stond al vast. Wij leven in een democratie en moeten dat uithouden. Vroeger stemde ik op de SPD.

Matthias staat met wat vrienden voor een stembureau. Ze praten met elkaar, een aantal van hen stemt op het AfD. Matthias is de enige die vertelt waarom hij dat doet. De rest geeft hem gelijk, en onderbreekt hem telkens om hem aan te vullen. Een individueel interview willen ze ook na herhaaldelijk vragen niet geven.

VICE: Waarom stem je op het AfD?
Matthias: ik was tot vanochtend nog aan het twijfelen: AfD of Die Linke? Ik heb geen zin meer in de gevestigde partijen. Acht jaar geleden ging mijn stem naar de FDP, ik heb ook eens SPD geprobeerd. Niets veranderde. Ik geloof ze gewoon niet meer. Het AfD is de enige partij die aan het volk denkt.

Voel je je verwaarloosd?
Het is gewoon een feit dat er meer gedaan wordt voor buitenlanders dan voor ons. Veel vrienden van mij zijn op zoek naar werk. Vluchtelingen krijgen ondertussen gewoon geld. En ze kunnen rekenen op de voorkeur van verhuurders: alles wordt toch door de staat betaald. Dan kan er niets misgaan voor de verhuurder. En alles wordt duurder.

Ewald Boot, 64, plaatsvervangend voorzitter van het stembureau, is naar de groep mensen gekomen. Een lange tijd luistert hij enkel naar het gesprek, daarna zegt hij rustig:

Ewald Boot: Ik heb een andere opvatting dan u. U zou de problemen beter wat genuanceerder kunnen zien. Als ik nu uit mijn woning vertrek, en de huurprijs is 350 euro, dan zal de verhuurder het daarna voor 400 euro verhuren, of de volgende huurder nou een vluchteling is of niet. Het is niet de schuld van de vluchtelingen dat de woningen hier duurder worden.

VICE: Welke argumenten kan je nog ontkrachten?
Ewald: Ik heb AfD-stemmers zelden logisch horen argumenteren. Tegen ongegronde angsten kun je maar moeilijk iets inbrengen.

Hoe moet het verder na de verkiezingen?
Ik maak me zorgen. De NPD zat ook in enkele deelstaatparlementen, maar daar hadden ze te veel interne ruzies om echt iets te veranderen. Ik denk niet dat we op dezelfde manier van het AfD afkomen. Die hebben een aantal professionele politici. Ik ben bang dat we hier Amerikaanse toestanden gaan krijgen tussen links en rechts. Ik heb al meegemaakt hoe vriendschappen daardoor kapotgingen.

Het lijkt niet alsof je boos bent op de mensen die dit doen. Moet je als linkse stemmer de AfD-kiezer niet verachten?
Je moet niemand met verachting tegemoet treden. Veel van hen zijn proteststemmers. Ik begrijp het wel, er is de afgelopen jaren veel misgegaan. In mijn stembureau had het AfD bij de laatste verkiezingen maar drie stemmen minder dan Die Linke. Maar hoe treurig dat ook is, ik ben er trots op dat de verkiezingen in ons land vrij zijn en niet worden beïnvloed. En dat iedereen zijn mening kan geven.

—

Hou je ook zo van geld? Like VICE Money en ontvang dagelijks gratis geldverhalen: