Hebzucht is ontzettend besmettelijk

Dit verhaal verscheen eerder op Tonic.

Je kan een koutje vatten, of buikgriep, maar je kan ook economieles krijgen en hebzucht te pakken krijgen. Dat is wat de wetenschap laat zien en Lee Daniel Kravetz schreef er een boek over. Het heet Strange Contagion: Inside the Surprising Science of Infectious Behaviors and Viral Emotions and Wat They Tell Us About Ourselves.

De reden dat hij dit boek schreef is verdrietig en doodeng: een reeks tieners die zelfmoord pleegden in Palo Alto, in de Amerikaanse staat Californië. Het enge gedeelte: in een paar maanden tijd maakten de kinderen op dezelfde manier een eind aan hun leven. “Wij brachten onze kinderen groot in deze omgeving waar het leek alsof er iets in de lucht zat, om het zo maar te zeggen,” vertelt Kravetz. “Ik schrijf over wetenschap, dus logischerwijs begon ik vragen te stellen.:

Kravetz kwam erachter dat ‘sociale besmetting’ een bestaand iets is en nou ja, erg besmettelijk is. Hier vertelt hij hoe het werkt – en hoe je erachter komt of je er vatbaar voor bent.

Wat een bizarre manier om geïnspireerd te raken tot het schrijven van een boek. Wat gebeurde er precies?
Echt hè? Mijn vrouw en ik verhuisden naar Palo Alto omdat zij een baan had gekregen bij Google. Ons eerste kind werd bijna geboren. Om de hoek stond Dunn High School, een van de beste openbare scholen in het land. Ik weet niet precies hoe of wat, maar een van de populaire kinderen springt op een ochtend voor een trein. Drie weken later gebeurt hetzelfde met een andere student. Drie weken later weer. In zes maanden tijd plegen vijf scholieren zelfmoord. Niemand weet hoe het te stoppen.

Je zou dan denken: het is een goede school, dus ook veel druk om te presteren.
Niet enkel druk. Dat klopt niet, want er is een hoop druk in het leven en op scholen in het hele land. Waarom gebeurt dit hier? Ik schrijf over wetenschap, dus ik denk: er moet iets aan de hand zijn. Er bestaat een fenomeen dat ‘besmettelijke zelfmoord’ heet, maar dat leek me gek. De meeste zelfmoorden gebeuren in gebieden waar veel mensen met een laag inkomen wonen. Dit was een hele rijke buurt. Hoe meer ik het onderzocht, hoe meer ik me realiseerde dat het niet om één sociale besmetting ging, maar om een heleboel tegelijk.

Dus het komt erop neer dat mensen zich niet realiseren dat emoties en sociale signalen besmettelijk kunnen zijn?
Het blijkt dat gedrag, emoties en gedachten ontzettend besmettelijk zijn. Meestal hebben we geen idee dat we hieraan zijn blootgesteld, of dat we ze verspreiden. Het zou zomaar kunnen dat er zeven of acht verschillende sociale besmettingen meespeelden bij de zelfmoord van deze kwetsbare kinderen.

Zoals?
Er zijn ontelbaar veel sociale besmettingen. Als ik gaap en jij ziet mij, kan je mijn gaap overnemen. Als ik lach, kan je mijn lach te pakken krijgen. Als je dit groter bekijkt, kunnen we laten zien dat sociale besmetting ook politieke revoluties kunnen beïnvloeden, of geweld, of welke producten we kopen. Als je afgestemd bent op dit soort dingen, kan je situaties manipuleren of mensen dingen laten doen die niet per se in hun aard zitten.

Dat klinkt eng, maar het verklaart ook een hoop, denk ik.
Angst is ook erg besmettelijk, en hysterie. Zelfs werkethos, en je zou denken dat dat niet per se slecht is, maar in Palo Alto zorgt het ervoor dat jonge mensen te maken krijgen met een burn-out, en dat is ook weer erg besmettelijk voor studenten, leraren, ouders, iedereen.

Ambitie en opwinding zijn ook overdraagbaar. Hoe fijn dat ook is, je kan ijver overbrengen op je werkplek of op school, maar voor erg ambitieuze mensen kan mislukking zeer pijnlijk zijn. Dan wordt het een probleem.

Dus in principe kan ik elke emotie ik heb op anderen overbrengen en vice versa.
Sommige dingen zijn besmettelijker dan andere. Hebzucht is bijzonder besmettelijk. Het is bizar, maar wat nog gekker is aan hebzucht, is dat je het kan krijgen op hele onschuldige manieren. Ik interviewde Adam Grant, van Wharton School. Hij geeft economie aan een van de beste businessschools. Je moet daar basislessen economie volgen. Hij vertelde me dat er onderzoeken zijn die laten zien dat je hebzuchtig kan worden enkel door het lezen van een economieboek.

Michael Douglas zou zeggen: greed is good.
[lacht] We kunnen zelfs een doel overnemen dat intrinsiek niet van ons is maar wat we wel de rest van ons leven nastreven. We kunnen die dingen oppakken zonder dat we het ooit doorhebben. Verschillende signalen in je omgeving kunnen ervoor zorgen dat je dingen oppakt die bijvoorbeeld in Palo Alto meespeelden.

Intelligente mensen prijzen zichzelf om hun onafhankelijkheid en zelfbewustzijn. Als je probeert om niet besmet te raken met ideeën, moet je dan niet gewoon zorgen dat je snapt wat er aan de hand is?
Op een bepaalde manier. Het doel is om er bewust van te worden. Begrijpen dat je deze dingen kunt oppikken. Het lijkt misschien dat je dingen doet die niet bij je karakter passen, maar kijk: je kan niet overtuigd worden om iets te doen als het niet op de een of andere manier in je persoonlijkheid zit. Er is niks dat ik je kan laten zien waardoor je in een afgrond loopt of een winkel gaat beroven, zonder dat het al ergens in je hoofd aanwezig is. Daarom is hebzucht zo alomtegenwoordig. Maar dat is precies waarom sociale besmetting zo makkelijk te krijgen is, omdat veel van die dingen al in je hoofd zitten. Ook jezelf pijn doen. Op een bepaald niveau hebben we allemaal neigingen om dingen te doen die ons niet verder helpen.

Vooral als veel mensen het doen.
Ja. Je hebt iets als groepsdenken. Ik noem het giftig groepsdenken. Als ik iemand iets zie doen, ga ik het ook doen. Dat lijkt de normale manier van doen. In de jaren zestig deed Fritz Rild onderzoek op een zomerkamp voor jongens en hij zag een voedselgevecht uitbreken. Dit soort dingen gebeuren op zomerkampen, maar hij keek goed en dacht: weet je, veel van deze kinderen zijn goed van aard en zouden nooit meedoen met een voedselgevecht als dit. Het werd gewelddadig, er werd niet alleen met eten gegooid, maar de kinderen begonnen elkaar te slaan, het was geen geintje meer. De meeste kinderen die meededen hadden de jongen die ermee begon niet eens gezien. De meeste kinderen hadden geen idee waarom ze meededen. Ze deden het gewoon.

Het kan nog erger. Een paar jaar geleden in New York was er een sportschool voor rijke zakenmensen. Er brak een gevecht uit, een soort bargevecht in een luxe sportschool. Het leek wel een film, iemand slaat iemand en na een tijdje krijgt iedereen klappen. Je zou niet denken dat zoiets gebeurt in het echte leven, maar het gebeurde hier. Het leek alsof iedereen sociale signalen kreeg om mee te doen. De politie kwam erbij en uit een verslag van het ziekenhuis bleek dat er botten gebroken waren, gebroken oogkassen en neuzen. Het was een grote gebeurtenis en het kwam in het nieuws.

Ja, en vandaag de dag met nieuws dat 24 uur per dag doorgaat en sociale media…
Goed dat je dat ter sprake brengt, want je hebt gelijk. Toen de zelfmoorden in Palo Alto eindigden, waren er negen kinderen dood. Na de eerste paar slachtoffers was er steeds een openbare rouwplechtigheid, mensen knoopten linten aan hekken om de kinderen te herdenken. Toen kwamen er psychologen die zeiden: “Nee, niet doen! Dat kan andere kinderen inspireren om hetzelfde te doen.” Dus ze stopten met herdenken. Maar dan kijk je op internet en het is overal. Je kan de online verspreiding van ideeën niet stoppen. Maar het ding is: het is niet allemaal negatief. Mensen vinden steun op het internet en hulp op sociale media. De hoop is dat die twee dingen elkaar in balans houden, of dat de goede kant wint. Er is meer sociale steun die mensen helpt dan die mensen beschadigt.

Dat verhaal over het voedselgevecht doet me denken aan Lord of the Flies. Je hebt ook andere boeken en films zoals 13 Reasons Why en ik weet nog dat toen Natural Born Killers uitkwam, de media veel schreven over hoe dat soort dingen mensen inspireren om het na te gaan doen.
Er is veel onderzoek gedaan dat laat zien dat de media sociale besmettingen kunnen verspreiden. Daar is geen twijfel over. Boulimia, bijvoorbeeld. Dat was wijdverspreid in de jaren zeventig. Het was overal. Maar dan kom je op Fiji. Dat eiland was uniek in de jaren negentig, omdat ze daar als een van de weinige plekken geen televisie hadden. Tot 1996 ofzo. Op dat moment had Fiji geen eetstoornissen. Sterker nog: het schoonheidsideaal op Fiji was dat je wat dikker moest zijn. Dat was de cultuur. Maar toen kregen ze televisie in 1996 en drie jaar later waren eetstoornissen wijdverspreid op het eiland. Mensen zeiden: ik zie dingen op tv die dit lichaamstype aanmoedigen. Media verspreiden dit soort dingen, zonder twijfel.

Maar het is ook de snelste manier om positieve besmettingen te verspreiden. Niet alle sociale besmetting is slecht. Geluk, empathie, veerkracht, hoop; allemaal dingen die verspreid kunnen worden. Dus de media kan gebruikt worden voor slechte en goede dingen.

Wanneer werd jij voor het laatst besmet?
Goede vraag. Een van de dingen van sociale besmetting is dat dat je het vaak niet weet. Misschien werd ik schrijver omdat ik dat opgepikt heb van iemand. Het feit dat ik Strange Contagion schreef, was misschien wel omdat ik in de ban was door wat er in Palo Alto gebeurde.

Maar ik heb een beter voorbeeld. Mijn vrouw werkt bij Google en daar hebben ze een fantastische kinderopvang. Maar die is ook heel duur. We zaten te rekenen: het was echt een hoop geld, maar we vonden het waard. Dus mijn zoon zit twee weken op de opvang en de baas van de kinderopvang komt naar me toe en zegt: “Een van de kinderen hier heeft herpes, een koortslip.” Als kinderen onder een jaar zijn en het virus krijgen, krijgen ze pijnlijke uitslag over het hele lichaam en als de symptomen zichtbaar zijn, moet je ze twee weken thuishouden. En je hebt het virus de rest van je leven. Dus ik denk: moet ik mijn zoon van de opvang halen? Ze gingen er daar goed mee om en maakten de ruimte schoon, dus we hielden hem daar. Maar een paar maanden later had een ander kind een koortslip. Toen heb ik onmiddellijk mijn zoon van de opvang af gehaald.

Achteraf denk ik dat ik overdreven reageerde. Ik denk ook dat ik voor paniek heb gezorgd, want andere ouders haalden hun kinderen ook van de opvang af. Dat is het ding: je weet nooit of je overdrijft. Ben je onder invloed van giftig groepsdenken?

Nou zit ik hier na te denken waarmee ik ben besmet tijdens dit gesprek.
[lacht] Het is allemaal niet zo erg. Er zijn hele enge besmettingen, maar ook hele goede. Kijk naar Palo Alto: een fantastische stad waar ondenkbare dingen gebeurden: negen kinderen in vier jaar sterven door zelfmoord, acht ervan sprongen voor een trein. Het is een vreselijk eng en verdrietig verhaal, maar het is ook een verhaal over veerkracht. Deze stad heeft gevochten tegen dingen waar je niet aan wil denken. Er werd hoop verspreid en welzijn en bewustzijn. Dat is het echte verhaal.

—

Hou je ook zo van geld? Like VICE Money en ontvang dagelijks gratis geldverhalen: