Hoeveel geld heb je nodig om een beetje monter door het leven te kunnen gaan?

Een van mijn eerste baantjes was het vouwen van paardendekens. Mijn oom had een wasserette voor die dingen en ik hielp op zaterdagen en zondagen voor vijf euro per uur met vouwen. Er was onbeperkt frisdrank en ik kreeg met de lunch broodjes Unox te eten, geweldige baan dus voor een veertienjarige jongen. Negen uur achter elkaar, honderden dekens – ik kan de vouwbeweging nog steeds dromen.

Na twee zomers stopte ik. Ik wilde met leeftijdsgenoten werken en ging bij de lokale Albert Heijn aan de slag. Ik verdiende minder, maar mocht wel meer dingen doen en was omringd door andere mensen, wat fijn was. Na een paar jaar ging het vervelen en besloot ik bier te gaan tappen in een kroeg. Lange dagen, prima inkomen, bizarre dingen meegemaakt. Vechtpartijen, heftige romances, bargasten in de kroonluchters, alles kwam voorbij.

Na drie-en-half jaar en honderden nachten tot vroeg in de ochtend doorwerken wilde ik ook weleens normaal slapen. Ik stortte me op de journalistiek en kwam erachter dat ik daar echt heel blij van werd – van het werk dan, want de tarieven waren niet altijd best. Zeker in het begin verdiende ik een stuk slechter dan in de kroeg. Werden die lange nachten toch weer aantrekkelijk.

Op mijn veertiende was ik er niet heel erg mee bezig, maar af en toe stelde ik mezelf toen ook al de vraag: wat wil ik voor werk doen? Wat wil ik doen als ik niet werk? En wat is genoeg geld om dat mee te doen? Hoeveel heb ik nodig om rond te komen, en wat is extra?

Zoals veel mensen van mijn leeftijd ben ik daar nooit echt actief mee bezig geweest. Het is meer een gedachte die sluimert op de achtergrond. Je weet of merkt het wel als je salaris niet genoeg is, bijvoorbeeld als je de huur niet kunt betalen, of geen geld hebt voor koffie op het station. Gelukkig heb ik daar zelden last van, maar als ik om me heen zie dat vrienden vier keer per jaar op vakantie gaan of mooie, grote huizen kopen vraag ik me wel af of ik het handig heb aangepakt.

Wat is genoeg geld om te kunnen doen wat ik wil doen? Meestal kabbelt mijn leven rustig voort, ook zonder dat ik me die vraag stel. Er komt geld binnen, ik geef het uit en maar zelden heb ik het overzicht. Hoe kan ik én op vakantie én de kroeg in én m’n collegegeld dokken én m’n belastingen én de huur én een nieuwe lamp omdat ik m’n oude net kapot heb laten vallen én m’n avondeten? Ik weet het niet precies.

Daarom ging ik op donderdag 29 juni naar ‘Wat is genoeg?’, een congres dat het Nibud organiseerde. Als iemand het antwoord op die vraag moet weten is het wel het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting, dacht ik zo.

“Meer geld is altijd een beetje beter, maar naarmate je rijker wordt levert iedere extra euro net iets minder geluk op dan de vorige,” trapt Barbara Baarsma af, hoogleraar economie aan de UvA en directeur kennisontwikkeling bij de Rabobank. “Hoe goed de wijn ook is: na twee flessen merk je minder goed hoe lekker-ie smaakt. En als je nog meer flessen drinkt geniet je minder van de smaak dan bij het eerste glas.”

“Van meer geld word je in zekere zin gelukkiger,” zegt Baarsma, “maar boven een bepaald plafond maakt het niet uit. Uit onderzoek van de Amerikaanse universiteit Princeton blijkt dat dat plafond rond de 75.000 dollar op jaarbasis zit.” Dat is een helder antwoord op de vraag wat genoeg geld is, maar voor de meesten van ons niet direct haalbaar. Ik zit in elk geval nog lang niet aan de 75.000 per jaar, maar toch wil ik graag weten hoe ik nu alvast zo gelukkig mogelijk wordt. Hoeveel geld is genoeg als je onder dat “financiële geluksplafond” zit?

Baarsma stelt een gedachtenexperiment voor om te laten zien hoe ons idee van ‘genoeg geld’ tot stand komt. Doe even mee: wil jij als startsalaris liever 33.000 euro per jaar verdienen, terwijl je leeftijdsgenoten op het werk allemaal 30.000 euro krijgen, of verdien je liever 35.000 euro, terwijl je jaargenoten 38.000 euro krijgen?

Gek genoeg kiezen de meeste mensen volgens Baarsma voor die 33.000 euro, dus 2.000 euro minder dan ze zouden kunnen verdienen. Ze legt uit dat mensen liever relatief rijk zijn en absoluut arm dan andersom. Mensen vinden het blijkbaar prima om weinig geld te hebben, zolang ze maar meer hebben dan hun buurman.

Dat is reference drift, zegt Baarsma: je wil meer hebben dan de mensen die je gelijken zijn of waar je je aan spiegelt. Daarnaast bestaat er ook zoiets als preference drift: je wil meer hebben dan je vorig jaar of eerder had, want je raakt gewend aan een welvaartsniveau en wil dat het verder stijgt. Dat laatste klinkt logisch: je wil het idee hebben dat je stappen vooruit maakt. Maar juist dat relatieve – meer hebben dan de buurman – is waar mensen echt blij van worden.

Als geluk relatief is, wanneer heb je dan genoeg geld? Zelf heb ik niet altijd helder voor ogen hoeveel ik precies verdien, waar het (vaak veel te snel) aan opgaat en wat mijn exacte doelen zijn. Er komt voldoende binnen, terwijl ik weet dat ik op andere plekken meer zou kunnen verdienen. Ik weet niet wat collega’s van me precies verdienen, en hoe rijk de buurman is weet ik al helemaal niet. Waarom heb ik dan toch het gevoel dat het nu wel welletjes is met hoeveel ik verdien?

Volgens Dirk Brounen van Tilburg University is de hoeveelheid geld die je hebt niet belangrijk, maar wel wat je ermee wil bereiken. “Zelf keuzes maken is rustgevend,” zegt hij. Ook vertelt hij iets geinigs over zijn jeugd: “Ik was misschien een beetje een gek kind, maar toen ik tien was hield ik al in m’n dagboek bij wat mijn spaarsaldo was, en toen ik elf was maakte ik daar regelmatig grafieken van. Ik had geen doelen, maar ik wilde het gewoon weten. Overzicht en inzicht zijn belangrijk.”

Maar hoe kom je erachter wat je doel is, en hoeveel het kost om dat te bereiken? “Ik zie vaak dat er wordt opgeroepen om financiële basiscursussen te geven,” vervolgt Brounen. “Mooi, maar het is echt per persoon verschillend of mensen daar iets mee kunnen. We worden geboren met een bepaalde aanleg: geloven we dat we verschil kunnen maken in ons eigen leven, de regie kunnen nemen?” Brounen wil dat mensen zichzelf vragen stellen. “Wat zou je doen als je nu tien miljoen zou krijgen? Wat zou je doen als je nog maar heel beperkt de tijd hebt? Wat wil je over dertig jaar, of wat wil je vooral niet?” Hij denkt dat als mensen daarover nadenken, het makkelijker wordt om te kiezen en om doelen te stellen.

Als freelancer kan ik deels zelf bepalen waar en wanneer ik werk. Zo verdeel ik nu m’n tijd tussen een aantal opdrachtgevers en een start-up waar ik aan werk. Dat is vaak heel druk, maar laatst zag ik een compleet lege week in m’n agenda opdoemen. Dan word ik zenuwachtig. Geen klussen betekent namelijk ook dat er geen geld binnenkomt. Die week heb ik zo snel mogelijk volgegooid met werk. Maar waarom heb ik die week eigenlijk niet vrijgehouden? Er hoeft toch niet altijd geld binnen te komen?

Gea Schonewille van het Nibud gaat in een workshop in op de vraag waarom we nooit genoeg lijken te hebben. Ze haalt de filosoof Epicurus aan: “Wie genoeg te weinig vindt, heeft nooit genoeg.” De mens vaart op automatismen en volgt makkelijk de kudde, en als de kudde meer wil dan wil de individuele mens dat ook. Dat gedrag is moeilijk te doorbreken.

Als voorbeeld neemt ze de verleidingen waar wij allemaal dagelijks aan blootgesteld worden. Neem het feit dat veel mensen gedachteloos producten van een A-merk in hun winkelmandje gooien, of naar een duurdere supermarkt gaan omdat ze daar punten sparen voor een bestekset die niemand echt nodig heeft. “Dat is automatisch gedrag,” zegt Schonewille. “Pas als je daarbij stilstaat kun je dat doorbreken en ben je in staat om helemaal zelfstandig keuzes te maken.”

In een workshop over wat (net) genoeg geld is om van te leven leerde ik dat voor de fictieve persoon Marcel 1.337 euro per maand genoeg geld zou moeten zijn om van te leven. Marcels is 35, alleenstaand, woont in het midden van het land en heeft een matig betaalde baan. Met 1.337 euro kan Marcel zijn huur, meubels, eten, kleding, telefoonabonnement, verzekeringen, vervoer, vakantie en sociale leven bekostigen, en dan is er nog genoeg geld over voor leuke dingen.

Maar wat nou als al Marcels vrienden een auto, een huis en een prima baan hebben, terwijl hij nog in een studentenkamer woont en amper een festivalkaartje kan betalen? “Is er dan sprake van armoede?” vroeg iemand van het Sociaal-Cultureel Planbureau. Het antwoord: niet per se in financiële zin, mits hij zijn basisbehoeften kan regelen. Mogelijk wel in sociale zin. Maar ook hier geldt dat het draait om zelf keuzes kunnen maken. “Wij zien continu dat minder geld niet per se minder gelukkig maakt,” zegt Nibud-directeur Gerjoke Wilmink. “Maar minder grip op geld wel.”

Na het congres is me een ding duidelijk: er zijn een hoop antwoorden op de vraag wat genoeg geld is om van te leven, en die zijn voor iedereen anders. Als absoluut minimum hanteert het Sociaal-Cultureel Planbureau 971 euro per maand. Een tweede bedrag dat ze noemen is het ‘niet veel maar toereikend’-bedrag, waarbij er 92 euro per maand extra wordt gerekend voor hobby’s, sporten, vakantie en uitgaan. Met 1.063 euro per maand zou je volgens het SCP dus net – maar niet royaal – rond moeten kunnen komen.

Opvallend was dat op het congres vooral ambtenaren en economen rondliepen, volwassen mensen die zich waarschijnlijk niet vaak zorgen maken over de vraag of ze wel genoeg geld hebben. Ik heb ook nog wat persoonlijk advies ingewonnen bij een paar budgetspecialisten. Die raadden me aan om een helder overzicht te maken van alles wat er per maand binnenkomt en wat er uitgaat aan vaste lasten. Ook kan ik aan de slag met de vraag van Dirk Brounen: wanneer ben ik tevreden, hoe vaak moet ik geld uitgeven aan dingen als eten en de kroeg? Is dat ook allemaal mogelijk als ik een dag minder werk, en word ik daar dan gelukkiger van? Of moet ik juist een dag meer werken en daarna uitgebreid op vakantie?

Het mooiste advies: als je met twintig uur per week genoeg verdient om je verder geen zorgen te hoeven maken, dan ben je ook rijk.

Bovenste foto door Jlhopgood / Flickr

—

Hou je ook zo van geld? Like VICE Money en ontvang dagelijks gratis geldverhalen: