Is Nederland echt een belastingparadijs?

Wie in Nederland werkt, betaalt maandelijks honderden euro's belasting over zijn inkomen. Daarnaast betaal je btw over je boodschappen, accijns op je bier en misschien wel hondenbelasting. Dat klinkt niet heel paradijselijk. Sowieso is ons regenachtige landje met precies nul palmbomen zo ongeveer het tegenovergestelde van een paradijs.

Toch wordt Nederland een belastingparadijs genoemd. Dan lees je dat grote bedrijven als Starbucks en sterren als The Rolling Stones en U2 dankzij ons weinig belasting betalen. Waarom mogen zij dat en de gewone burger niet? En waarom mag je van politici eigenlijk niet zeggen dat Nederland een Belastingparadijs is?

Inderdaad: ons parlement wil niet dat je Nederland een belastingparadijs noemt. In 2014 nam de Tweede Kamer een motie van de PVV aan waarin wordt opgeroepen om deze 'kwalijke kwalificatie' achterwege te laten. Veel mensen hebben daar geen boodschap aan: Oxfam Novib noemt Nederland zelfs het 'derde ergste belastingparadijs' ter wereld (na Bermuda en de Kaaimaneilanden, landen met een aanmerkelijk hogere palmboomdichtheid).

Anna Gunn, die promoveert in (en blogt over) belastingrecht, legt uit dat de term belastingparadijs geen officiële definitie heeft. Tot een jaar of twintig geleden hadden landen bepaalde criteria vastgesteld. "Om belastingparadijzen tegen te gaan, was het nodig om het eens te zijn over wat een belastingparadijs eigenlijk is. Vaak ging het letterlijk om tropische eilanden met palmbomen en witte stranden, waar je weinig of geen belasting betaalde", zegt Gunn. Deze 'paradijzen' deelden geen informatie met Nederland. "Zo konden particulieren en bedrijven hun vermogen buiten het zicht van de Belastingdienst houden."

De vraag of Nederland een belastingparadijs is, is dus vooral een politieke discussie. Gunn: "Het gaat dan platgezegd over twee kwesties. Eén: de belastingvoordelen die grote multinationals kunnen behalen dankzij allerlei regelingen en structuren. Twee: rijke particulieren die hun vermogen verbergen in andere landen." Maar: waarom zouden wij grote bedrijven belastingvoordeeltjes bieden? "Met gunstige belastingregels probeert de overheid bedrijven naar Nederland te halen. Dit levert banen op, is de gedachte, al blijft de vraag natuurlijk: hoeveel?"

Officieel moeten bedrijven in Nederland 25 procent van hun winst afstaan aan de belasting: het 'statutair tarief'. In werkelijkheid betalen grote bedrijven veel minder. Het werkelijke tarief ('effectieve tarief') is soms maar een paar procent. En dat terwijl het officiële tarief al lager is dan wat jij en ik aftikken."Grote bedrijven werken in meerdere landen en kunnen daardoor handig gebruik maken van verschillen in belastingregels tussen die landen", zegt Henk Willem Smits, Quote-journalist en co-auteur van Het Belastingparadijs: Waarom niemand hier belasting betaalt - behalve u.

Hoe werkt dit precies? Een voorbeeld: koffieketen Starbucks. Starbucks vindt zijn alledaagse pleur zelf heel bijzonder, zo bijzonder dat het zijn manier van koffiebranden juridisch heeft beschermd. Om koffiebonen op de 'Starbucks-manier' te mogen roosteren moeten zogeheten royalty's worden betaald.

Starbucks heeft een apart bedrijf in het Verenigd Koninkrijk waarin de rechten voor het koffiebranden zitten. De koffiebonen voor honderden Starbucks-vestigingen over de hele wereld worden in Nederland geroosterd door een Nederlandse Starbucks-bv. Dit Nederlandse bedrijf moet voor het roosteren een vergoeding betalen aan het Engelse bedrijf (dat dus ook van Starbucks is). Hoewel dit Engelse bedrijf een lege huls is (er werkt niemand) gaat er heel veel winst heen. Want of je nou een frappuccino™ in Berlijn, Amsterdam of Beiroet bestelt, er gaat altijd een klein bedrag (royalty) naar dat bedrijf. Nederland en Engeland hebben namelijk afgesproken dat over de royaltybetalingen geen belasting afgetikt hoeft te worden.

Dus gek genoeg zit het royaltybedrijf in het Verenigd Koninkrijk, terwijl de bonen in Nederland worden gebrand en de kennis over het branden waarschijnlijk in de VS is ontwikkeld. Waar het bij dit soort (legale!) constructies om gaat is dat de winsten (nog) niet terugvloeien naar de VS, omdat daar een hoge belasting betaald moet worden (35 procent in plaats van 25). Hierdoor hoeft Starbucks - mede dankzij Nederland - minder belasting te betalen over het geld dat zij verdienen met de frappuccino's. (Zie ook de uitlegfilmpjes van Rambam en de Volkskrant over belastingontwijking in Nederland.) Ook muzikanten ontvangen royalty's: ziedaar de reden dat bands als U2 'bedrijven' in de Amsterdamse grachtengordel hebben.

Veel geldstromen klateren slechts tijdelijk door Nederland. "Nederland wordt daarom ook een 'doorstroomland genoemd", zegt Anna Gunn. Bedrijven richten hier een bv'tje op zodat ze beschermd worden door de goede belastingverdragen die Nederland met andere landen heeft en om minder belasting te betalen in die landen. Het gaat dus niet om het ontwijken van Nederlandse belasting, maar om belasting in andere landen.

Bij deze bv'tjes werken vaak nauwelijks mensen – de reden dat deze bedrijven ook wel brievenbusmaatschappijen genoemd. Waarom zou je als land willen dat bedrijven dankzij deze (overigens legale) structuren wereldwijd minder belasting betalen? Het antwoord is steevast: dat is goed voor het Nederlandse vestigingsklimaat.

"De theorie is dat bedrijven hier eerst een brievenbus openen die - als het hier bevalt - zou kunnen uitgroeien tot meer activiteiten en misschien wel een Europees hoofdkantoor. Dat zou dan weer Nederlandse banen kunnen opleveren. Bovendien betalen die brievenbusmaatschappijen wel een beetje belasting aan de Nederlandse schatkist", zegt Gunn.

Andere landen doen precies hetzelfde. "Dan is het al snel: Waarom moet Nederland het braafste jongetje van de klas zijn?" Henk Willem Smits vindt dit argument van de overheid onzinnig. "Ja, bedrijven als Nike en Google hebben hier inderdaad een fysiek kantoor. Maar die waren anders ook wel gekomen. Nederland heeft meer te bieden dan lage belastingen, bijvoorbeeld een goede infrastructuur en een centrale ligging in Europa", zegt hij. "Neem het verkoopkantoor van Google dat hier zit. Nederland is een rijk land: er zijn hier genoeg bedrijven die via Google willen adverteren, dus ze komen vanzelf wel."

Smits blijft ons land stug een belastingparadijs voor multinationals noemen. Hij vindt de situatie trouwens oneerlijk. "Scholen en ziekenhuizen kosten geld, het aanleggen van wegen en verlichting ook. Het is eerlijk als grote bedrijven hier hun 'fair share' in samenlevingen betalen en niet 0,05 procent, zoals Apple." Hij noemt het ook oneerlijk voor kleine bedrijven. Het cafeetje op de hoek kan niet meeprofiteren van verschillen in belastingsystemen.

Is hier wat tegen te doen? Volgens Smits niet, omdat het legaal is. "In een ideale wereld hebben alle landen hetzelfde belastingsysteem, maar dat is utopisch." Het is eerder andersom: landen concurreren met elkaar in paradijselijkheid. Het kabinet wil het officiële tarief voor winstbelasting (25 procent) verder verlagen. Goed voor het vestigingsklimaat en onze economie, maar als Nederland de belasting verlaagt, kan een ander land de belasting verder verlagen. Waarop wij weer kunnen reageren - totdat bedrijven helemáál geen cent meer betalen.

En zo'n race to the bottom is slecht nieuws voor jou en mij. "Als de overheid te weinig belastinggeld binnenkrijgt van bedrijven om wegen te bouwen en de zorg te betalen, zal men ergens anders geld vandaan moeten halen. Een optie is om de belastingen voor burgers te verhogen", zegt Gunn.

Het goede nieuws is volgens Gunn dat er internationaal steeds beter wordt samengewerkt tegen belastingontduiking én -ontwijking. "Binnen de EU wordt al veel gedaan tegen oneerlijke belastingconcurrentie." Volgens de belastingexpert kan de maatschappij altijd ingrijpen als we vinden dat bedrijven nog steeds te weinig belastingen betalen. "In een democratie is het uiteindelijk de burger die zou moeten bepalen hoe ons belastingsysteem eruit ziet."

Burgers moeten zich van Gunn verdiepen in belastingen. "Politieke keuzes over euthanasie laat je ook niet alleen over aan artsen, dus waarom zou je belangrijke vragen over de rechtvaardigheid van belastingen overlaten aan belastingexperts? Die kijken vooral of de huidige regels goed worden uitgevoerd, niet naar wat maatschappelijk wenselijk is."

Mijn conclusie: zolang Nederlanders niet massaal gaan demonstreren zal ons land een belastingparadijs blijven voor grote bedrijven, terwijl ikzelf netjes blijf dokken.

Hoe erg ik dat vind, weet ik niet. Het voelt oneerlijk, maar ik leerde ook dat de bijdrage van bedrijven aan de totale belastingpot best klein is. En ja: mijn belastingen dragen eraan bij dat Nederland met al zijn goede fietspaden, straatverlichting, festivals, kundige artsen en democratische verkiezingen een heel fijn land is. Dankzij belastingen wonen we dus toch in een soort van paradijs. (Al mag Bono daar wel wat meer aan bijdragen.)

In een eerdere versie van dit artikel brachten we een firma met de term 'U2' in de naam ten onrechte in verband met de band U2. We hebben verwijzingen naar die holding uit dit stuk geschrapt en het artikel aangevuld met de informatie van het bedrijf dat wel aan die band gelinkt is - U2 Limited, ingeschreven op de Herengracht in Amsterdam. We betreuren de gemaakte fout.'